Fontanna to rodzaj urządzenia wodnego, zazwyczaj dekoracyjnego, w którym woda jest wyrzucana pod ciśnieniem w górę, albo spływa do ozdobnego basenu. Fontanna to obiekt tzw. małej architektury.

Historia fontanny

Pierwsze fontanny miały przede wszystkim znaczenie użytkowe, dostarczały czystej wody pitnej mieszkańcom miast. Zbiorniki wody były dekoracyjnie ukształtowane i pokryte zdobieniami (ornamenty, płaskorzeźby). Od starożytności do XIX wieku większość fontann nie miała tryskających w górę wodą dysz, dopiero upowszechnienie instalacji zapewniających odpowiednio wysokie ciśnienie wody zmieniło sytuację.

Fontanny pojawiły się w architekturze starożytnej Grecji. Były końcowymi punktami akweduktów dostarczających wodę pitną. Konstrukcje takie istniały m.in. w Atenach, Koryncie i innych greckich polis. Najstarsze z nich wzniesiono już w VI wieku p.n.e. W Atenach najwspanialszą fontannę wzniósł tyran Pizystrat – ten sam, który rozpoczął budowę Partenonu na Akropolu Ateńskim. Fontanna Enneacrounos znajdowała się przy agorze, miała dziewięć ujść wody i ozdobny basen. Bardzo efektowne formy przyjmowały fontanny hellenistyczne.
W większości greckich fontann woda spływała swobodnie, choć niektóre miały wodotryski z wodą wypływającą pod ciśnieniem.
Miastem fontann był starożytny Rzym. W I w.n.e. w mieście znajdowało się ok. 40 dużych fontann publicznych, niemal 600 ujęć wody i znaczna liczba prywatnych obiektów w domach i willach zamożnych Rzymian (dom rzymski).

W średniowieczu większość starożytnych instalacji hydraulicznych uległa uszkodzeniu lub zniszczeniu, miasta się skurczyły, niemal zniknęły też fontanny. Obiekty tego typu powstawały za to w krajach islamskich. Arabski typ fontanny pozbawiony był wodotrysków; w islamskich fontannach woda nie woda nie jest wyrzucana w górę, a tylko wycieka z otworów, spływając po dekoracyjnie ukształtowanej bazie do basenu. Takie fontanny powstawały początkowo głównie na półwyspie Iberyjskim i w Turcji, ale rozpowszechniły się też w innych krajach islamskich, zwłaszcza Indiach Wielkich Mogołów. W krajach islamskich fontanny budowano często w pobliżu meczetów, w związku z obowiązkiem rytualnych ablucji.
Obecnie znacznie bardziej popularny jest tzw. europejski typ fontanny, w którym woda tryska ponad zbiornik, a następnie wpada do niego, burząc lustro wody.

Fontanny nowożytne

renesansowi humaniści przetłumaczyli traktat Witruwiusza, teksty Pliniusza i wiadomości o hydraulicznych wynalazkach Herona z Aleksandrii (wynalazcy m.in. organów wodnych). Doprowadziło to do ponownego zainteresowania tematyką fontann i budową nowych obiektów. Tego rodzaju realizacje były typowe dla architektury renesansu i manieryzmu, a zwłaszcza baroku. Jedna z najwcześniejszych nowożytnych fontann w Rzymie powstała przed bazyliką Najświętszej Marii Panny na Zatybrzu.
Wspaniałe barokowe fontanny to m.in. fontanna di Trevi i fontanna Czterech Rzek w Rzymie, fontanny w ogrodach Wersalu.
Efektowne realizacje powstawały także w innych krajach, Wielkiej Brytanii, Niemczech i Francji. W połowie XIX wieku w Paryżu, po wielkiej epidemii cholery, oddzielono systemy zasilające w wodę fontanny od wodociągów z wodą pitną.

We współczesnej architekturze fontanny często mają wbudowane automatyczne urządzenia do iluminacji czy regulacji strumienia wody. Takie realizacje powstały w XXI wieku w wielu polskich miastach (Wrocławska Fontanna Multimedialna, Multimedialny Park Fontann w Warszawie i inne).